Piše: Prof. dr. Aida Abadžić Hodžić
Šerefuddinova džamija (ili Bijela džamija) u Visokom (idejni projekat 1969. – realizacija 1979.) izvanredan je primjer kreativne i originalne transformacije osnovnih postulata oblikovanja tradicionalne bosanske džamije u jezik savremene arhitekture.
Riječ je o projektu akademika Zlatka Ugljena, nagrađenog Aga Khanovom nagradom za arhitekturu (1983) – najprestižnijom nagradom u oblasti savremene islamske arhitekture – i citiranog u svim relevantnim prikazima savremene arhitekture.
Ova džamija izvanredno tematizira dinamičan odnos tradicije i savremenosti, a koji je inicirao i pokretanje ove značajne, trijenalne nagrade: “…kako islamska arhitektura može cjelovito obgrliti vrijednosti kulturnog kontinuiteta, a istovremeno osloviti potrebe i težnje društva u ubrzanoj promjeni?” (H. H. Aga Khan, 2013).
Osnovni oblikovni motiv džamije izveden je iz fragmenta piramide, s blagim naklonom u pravcu Mekke, slijedeći pokret vjernika u molitvi. Kroz pet zenitalnih otvora, kroz koje ulazi svjetlost, kreira se tokom dana, u vrijeme pet dnevnih molitvi – pet različitih svjetlosnih iskustava.
Pet otvora simbolizira ujedno i pet temeljnih postulata islama i pet dnevnih molitvi. Upravo na projektu Bijele džamije akademik Ugljen otkrio je neiscrpne mogućnosti oblikovanja prostora svjetlom i sjenom koje dematerijaliziraju snažnu armiranobetonsku konstrukciju i doprinose iskustvu Svetog kroz medij arhitekture.
Prema ocjeni žirija Aga Khanove nagrade, riječ je o dinamičnoj primjeni principa asimetrije, kontrasta i oblikovnog jedinstva. Čisti, pravilni geometrijski oblici asimetrično se smjenjuju sa zakrivljenim, sferičnim formama, a doživljaj interijera definiran je kroz naglašene kontraste tamnih i snažno osvijetljenih prostora.
U ovom projektu je akademik Ugljen tradicionalne potkupolne forme bosanskih džamija, koje se mogu upisati u formu piramide, otvorio dinamičnoj reinterpretaciji, krenuvši upravo od fragmenta piramide. Istovremeno, dimenzije i oblik džamije usaglašeni su i s ambijentalnim vrijednostima čaršije kao i brežuljkastim formama okolnog pejzaža.
