Portal Index.hr objavio je tekst pod nazivom “Republika Srpska je ekonomska ruševina. Dodikovi dugovi stižu na naplatu”
Prenosimo ga.
Situacija u BiH nikada nije mirna, ali se ciklično pojavljuju razdoblja jako visoke napetosti. Uglavnom se radi o političkim provokacijama u službi vladajućih političkih elita, koje izvikivanjem nacionalističkih parola, prijetnjama i ucjenama pokušavaju skrenuti pozornost s iznimno loše gospodarske situacije u kojoj se nalazi ta država.
Nedavno je isti politički igrokaz izveo Milorad Dodik, predsjednik Republike Srpske, prijeteći odcjepljenjem tog dijela BiH. Najavljuje potpisivanje dokumenta o zaštiti entitetske imovine koji, uz ostalo, sadrži najavu izvođenja policije Republike S-a na administrativnu crtu razdvajanja s Federacijom BiH.
Dejtonskim sporazumom je granica između dva entiteta BiH, Republike Srpske i Federacije BiH, određena tek administrativno i ne dopušta se uspostavljanje bilo kakvog nadzora na granici i slobode kretanja. Dodikov bi plan, da se provede u djelo, značio kršenje samog sporazuma kojim je de facto paradržava Republika Srpska i uspostavljena.
Ali provokacije ovakve vrste su dio političkog folklora BiH i glavna svrha im je skretanje pažnje s drugih problema. Puno je lakše prikupljati političku podršku parolama i prijetnjama nego govoriti o stvarnim problemima koje dijele oba entiteta BiH, a koji su ponajviše ekonomske prirode. Situacija je pogotovo loša u Republici Srpskoj.
Situacija s privredom i uslovima života u cijeloj BiH je blago rečeno poražavajuća, a Republika Srpska je nerazvijeniji dio ionako ekonomski zaostale države. Da bi se izbjegle optužbe za manipulaciju podacima, potrebno je pogledati informacije i uporediti samih institucija Republike Srpske, u ovom slučaju Investiciono-razvojne banke Republike Srpske.
Ona prati glavne ekonomske indikatore samog entiteta u čijem je vlasništvu te ih upoređuje s Federacijom BiH i susjednim državama, Hrvatskom i Srbijom. Uključena je i EU, ali je razlika toliko velika da Republiku Srpsku nema smisla upoređivati s prosjekom država EU.
Republika Srpska je ekonomski slabija od Federacije BiH po svim parametrima, nerazvijenija je od Srbije i daleko nerazvijenija od Hrvatske. To je razlog velikog iseljavanja, pa je s nekadašnja 1.4 miliona stanovnika (2004.) spala na tek nešto više od 1.12 miliona stanovnika 2019.
Posljednji kompletni podaci kojima raspolaže Investiciono-razvojna banka Republike Srpske se odnose na 2019., pa ćemo se time poslužiti jer se odnosi nisu bitno promijenili do 2022. Nominalni bruto domaći proizvod (BDP) je 5.75 milijardi evra, što je tek pola BDP-a Federacije BiH (11.85 milijardi), osam puta manje nego Srbije (49.1 milijarda) i više od devet puta manje nego Hrvatske (53.9 milijardi).
To su apsolutni iznosi i govore o samoj veličini privrede, ne o razvijenosti. Za to možemo koristiti BDP po stanovniku, koji pokazuje razlike u nivou ekonomskog razvoja. I prema tom pokazatelju Republika Srbija zaostaje.
BDP po stanovniku Republike Srpske iznosi 5.035 evra, Federacije BiH 5.409 evra, Srbije 6.628 evra, a Hrvatske 13.259 evra. To nam daje opštu sliku, koja u pravilu uvijek korespondira s pojedinačnim pokazateljima razvijenosti i standarda.
Ostvareni izvoz proizvoda po stanovniku Republike Srpske je 2019. iznosio 1.619 evra, Federacije BiH 1.782 evra, Srbije 2.410 evra, Hrvatske 3.741 evro. Podaci koje navodi Razvojno-investicona banka Republike Srpske nisu savršeno usklađeni s podacima svjetskih institucija, ali ne odstupaju značajno. Uglavnom pokazuju stvarno stanje, a to je da Republika Srpska ekonomski nije baš bitna ni u regionalnim ni u europskim okvirima.
Toliko o cjelokupnoj privredi, a mogu se uočiti i razlike u platama i penzijama. 2019. je prosječna mjesečna neto plata isplaćena u Republici Srpskoj iznosila svega 464 evra, u Federaciji BiH 475 evra, Srbiji 467 evra, a Hrvatskoj 870 evra.
Treba napomenuti da je zvanična stopa nezaposlenosti bila 24.8 posto. Od 2008. je rast plata u Republici Srpskoj iznosio samo 20 posto, manje nego u Srbiji, pa čak i manje nego u daleko razvijenijoj Hrvatskoj. Situacija s penzijama je posebno poražavajuća. U Republici Srpskoj je iznosila 194 evra, Federaciji BiH 213 evra, Srbiji 224 evra, Hrvatskoj 341 evro.
Iako je problem (ne)održivosti penzionog sistema sveeuropski, i jako je izražen u Hrvatskoj, Srbiji i cijeloj BiH, Republika Srpska ima posebno velik problem. Broj radnika i penzionera je skoro izjednačen, s tek desetak hiljada radnika više nego što ima penzionera.
S obzirom na to da je prema podacima u Republici Srpskoj u 2022. rođeno 9118 djece, a umrle su 16.263 osobe, situacija će dugoročno postajati sve gora. Generalno je očekivani životni vijek godinu dana manji nego u Srbiji i pet godina manji nego u Hrvatskoj
Svi navedeni ekonomski podaci ukazuju na jednostavnu činjenicu da Republika Srpska nije ekonomski održiva i opstaje zahvaljujući zaduživanju. Naravno, to ne znači da je zaduženija od razvijenijih zemalja, ali joj je održavanje duga puno teže.
Siromašnije zemlje su uglavnom manje zadužene od bogatih, zbog same činjenice da ne mogu održavati visoki nivo dugova. Često imaju neefikasan poreski sistem, tj. uopšte ne mogu prikupljati poreze (ma koliki bili). Postoji delikatna granica do koje se siromašne države mogu zaduživati i jako je niska. Republika Srpska je prešla tu granicu.
Ustavni sud BiH je u septembru prošle godine donio presudu po kojoj je vlasnik imovine u BiH (poput rijeka, šuma itd.) država Bosna i Hercegovina, iz čega proizlazi da Republika Srpska i Federacija BiH mogu samo koristiti tu imovinu, a ne njome upravljati. Dodiku je to problem jer je vrlo moguće da će biti nužno prodavati tu imovinu da bi se smanjili dugovi Republike Srpske..
Prema dostupnim informacijama, javni dug Bosne i Hercegovine na dan 31. decembra 2021. dostigao je nivo od 12.82 milijarde konvertibilnih maraka, ili 6.58 milijardi evra. Od toga se na Federaciju BiH odnosilo 51.08 posto, a Republiku Srpsku 48.04 posto.
Iako je to relativno niskih 34.82 posto javnog duga u odnosu na ukupni BDP, s obzirom na nizak nivo ekonomskog razvoja, to je previše. Ako se uzme u obzir da unutar Republike Srpske živi trećina stanovništva BiH, a na nju otpada skoro pola duga, za taj entitet je situacija daleko gora nego u Federaciji. Javni dug po stanovniku Republike Srpske je otprilike dva puta veći nego u Federaciji BiH.
Republika Srpska se posljednjih godina prekomjerno zaduživala, i tek dolazi period kada će taj dug stići na naplatu. U decembru 2022. se zadužila za 110 miliona evra za pokrivanje starih dugova kod Izvozno-uvozne banke Mađarske (EXIM). Radi se o državnoj banci, a zaduženje je s kamatom od pet posto fiksno i dva posto zatezna kamata.
Zbog toga što je državna i za njena zaduženja garantuje Mađarska, spekuliše se da je kontroliše sam Orban. Razni mađarski preduzetnici povezani s Orbanom su u prošlosti od nje dobivali povoljne kredite, a među njima je i Orbanov zet.
Ipak, Republika Srpska je većinom zadužena kod Evropske investicione banke. Nakon toga je većina duga u obveznicama (dug prema privatnim investitorima), prema Svjetskoj banci (WB), te Međunarodnom monetarnom fondu (MMF).
Prije nekoliko dana je objavljeno i da se planira novo zaduženje izdavanjem 25 milijuna konvertibilnih maraka obveznica početkom maja, i to s kamatnom stopom od 5.8 posto. To je relativno skupo zaduženje, čak i s obzirom na trenutni rast cijene zaduženja u cijelom svijetu.
Ali s obzirom na to da Republika Srpska ne uživa veliko povjerenje investitora, procjenjuje se da je veći rizik bankrota (nemogućnosti vraćanja dugova). Agencija Standard & Poor's je u februaru ove godine nakon analize ekonomske situacije Republike Srpske potvrdila kreditni rejting “B” sa stabilnim izgledima. To je duboko u području “smeća”, s procijenjenim velikim rizikom da se dug ne vrati. Isti kreditni rejting ima i Federacija BiH.
Republika Srpska se u 2022. na različite načine zadužila za oko 700 miliona konvertibilnih maraka, četiri puta više nego što se u istom razdoblju zadužila Federacija BiH. Ova godina će biti problematična jer na naplatu dolazi 1.2 milijarde konvertibilnih maraka, što čini petinu budžeta.
S obzirom na dugove koji dolaze na naplatu, što će zahtijevati nova zaduženja samo da bi se podmirila stara dugovanja, logično je da Dodik ne želi prepustiti imovinu vrijednu milijarde evra. Sve ostalo je politički igrokaz.
Tekst preuzet sa Indexa
Foto BUKA
