Čiji su stećci i Kraljevina Bosna?

Prošlost je oduvijek zloupotebljavana i pogrešno tumačena, a naši prostori nisu izuzetak, štaviše pravi su primjer pogrešnog i zlonamjernog odnosa prema davnim vremenima iz kojih vučemo korijene. Tako su i stećci, zajedno sa Kraljevinom Bosnom, postali žrtva manipulacija i pristrasnih tumačenja raznih učenjaka i nadriučenjaka, a naročito onih koji su bliski nacional-fašističkim ideologijama, čije teorije nikada nisu imale cilj da dođu do objektivne istine, već su isključivo težile ka slavljenju nacije i „rase“, potpuno gubeći iz vida kontekst i parametre istorijske nauke, a sve u cilju hegemonije jednih nad drugima.

Stećci nastaju u vrlo komplikovanim vremenima kasnog srednjeg vijeka, kada Evropom, pa samim tim i kod nas, vladaju razni feudalni gospodari. Kraljevstva, carstva i ostale državne tvorevine, iako na mapama istorijskih atlasa izgledaju kompaktne, one su zapravo bile isfragmentirane, podijeljene u feude, teritorije koje su u svakom pogledu bile skoro pa nezavisne. Feudalac je mogao da sudi i presuđuje, imao je svoja znamenja i simbole, politiku je vodio samostalno i u skladu sa svojim interesima, često bivajući moćniji i od samoga vladara, pa je vladar u takvim slučajevima postajao marioneta, a feudalac vladar iz sijenke.

Stećci u srednjovjekovnoj Bosni

Kraljevina Bosna, čiji su stećci neotuđivi svjedok postojanja, nije u svojim počecima imala dodira sa ovim spomenicima, jer stećci nastaju u primorskim zemljama Zahumlju i Travuniji u svom prvobitnom obliku – ploča. U prilog tome govori činjenica da se na tim prostorima nalazi najveći broj stećaka, kao i to da se najstariji pronađen stećak (XII vijek) vezuje  za trebinjskog župana Grda (1120-1180), koji je vladao Travunijom u vrijeme raškog velikog župana Uroša II Primislava. Bosna je u to vrijeme još uvijek bila mala banovina,  koja će se tek naknadno, jedan vijek poslije, pod Stefanom Drugim i Tvrtkom Prvim Kotromanićem, razviti u koncentričnim krugovima na račun okolnih oblasti i postati kraljevina. Osvajanjem Zahumlja koje je kao primorska oblast bilo kulturološki naprednije u odnosu na planinsku Bosnu, tradicija klesanja kamena se slijeva prema unutrašnjosti i to najviše u istočni dio kraljevine.

Stećak kao spomenik postaje opšteprihvaćen od strane bosanske elite, koja je na ovaj način pokazivala svoju moć i prestiž, imitirajući zapadnu romaničku i gotičku umjetnost, kao i istočnu srpsko-vizantijsku. Naravno, stećci, kao što je navedeno, crpe inspiraciju iz već postojećih evropskih kultura, ali uporedo razvijaju i svoj prepoznatljivi stil nadgrobnog spomenika, sa mnoštvom narodnih motiva koji prikazuju svakodnevni život običnog čovjeka, zanatlije, vojnika, sveštenika itd., dajući umjetniku potpunu slobodu u izražavanju i lišavajući ga srednjevjekovne forme, što stećke čini originalnim i avangardnim.

Kao što je već pomenuto, prvi poznati stećci (u obliku ploče) nastaju vjerovatno krajem XII vijeka, dok se stećak u obliku sanduka i sarkofaga pojavljuje sredinom XIV stoljeća u vremenima najvećeg ekonomskog i političkog procvata Bosne, pod banom Stefanom II Kotromanićem (1322-1353)  i pod banom, kasnije kraljem, Tvrtkom I Kotromanićem (1353-1391). Ovaj period možemo smatrati rađanjem tipične bosanske tradicije klesanja. Vremena koja su dolazila izrodila su neke nove vrste stećaka, uspravne u obliku stuba ili ploče, a sa dolaskom Turaka (XV vijek) stećke nišane, obeliske i krstače. Ovi posljednji nastaju kao potreba hrišćana da se razlikuju od muslimana.

Dolazak Turaka i islamizacija

Vrlo su zanimljiva vremena islamizacije ovih prostora, jer je sasvim jasno da se novopečeni muslimani nisu odmah odricali svoje sepulkralne tradicije klesanja stećaka, već su je pokušali zadržati praveći kompromis između turskog nišana-obeliska i bosanskog uspravnog stećka, međutim vremenom nišan postaje dominantna forma obilježja muslimanskih grobova, dok hrišćani kao što je već pomenuto koriste krst. Kroz vijek ili dva stećci potpuno nestaju, kako u praksi tako i u sjećanju hrišćanskog i muslimanskog stanovništva, što je sasvim jasno iz mnoštva narodnih naziva koji nekorpole stećaka definišu kao  kaurska, grčka ili divska groblja.

Naslijeđe svih!

Iz do sada navedenog sasvim je jasno da su stećci kulturno naslijeđe svih naroda koji žive na ovim prostorima, jer svaki od njih ima nešto što bi ga moglo povezati sa stećcima.  Međutim, kad se govori o identitetu Kraljevine Bosne sasvim je jasno da je to srpsko-hrvatska država, jer osim Hrvata i Srba ne postoji pomenut niti jedan drugi slovenski narod na ovim prostorima u to vrijeme. Ova činjenica se neće dopasti ni srpskim ni hrvatskim nacionalistima, a naročito bošnjačkim deretićevcima, koji nastavljaju sa austrougarskim izvrtanjem istorijskih činjenica i izmišljanjem novog srednjevjekovnog naroda samo na osnovu rečenice „dobri Bošnjani“ i pojavom bogumila, koji su uostalom bili Srbi, dualistički jeretici protjerani iz Raške od strane Stefana Nemanje.

Ko su Bosanci, Bošnjaci i Bošnjani?

Bosanac je moderna regionalna odrednica za čovjeka koji živi u Bosni, isto kao Hercegovac, Bavarac ili Lombardijac. Bošnjak je takođe regionalna odrednica, samo arhaična i odnosi se na stanovnike Bosanskog vilajeta u sklopu Otomanskog carstva. Isti naziv koristi se danas za slovenske muslimane Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije. Bošnjaci, kao zasebna skupina, nastaju islamizacijom ovih prostora, vijekovima obrazujući jedan novi kulturni i duhovni identitet, islamski, koji je sačuvao i mnogo toga slovenskog u sebi, ali nisu formirali sopstvenu nacionalnu svijest, jer da je tako nazivali bi se tim imenom za vrijeme i poslije otomanske dominacije, kao što je slučaj sa Albancima, Kurdima, Jermenima, Grcima, Bugarima, Srbima itd. Današnji Bošnjaci su nacija koja se formirala s’kraja XIX i tokom XX vijeka, sve do 1971. godine kada postaju Muslimani, a u posljednjem građanskom ratu potpuno zaokružuju svoj nacionalni korpus dajući mu ime Bošnjaci, što je mnogo prikladnije, jer odrednica Musliman definiše samo vjerski identitet. Naziv Bošnjanin se odnosio na stanovnika srednjevjekovne Bosne.

Piše: Njegoš Tomić Mrkonjić aka Vilinpastuh

Buka